گروه فرهنگی قدس‌آنلاین/ ساحل عباسی: سیره زندگی امام حسن مجتبی(ع) به عنوان دومین امام از تبار معصومین(ع) شاید برای بسیاری از ما آنچنان که باید و شاید آشنا نباشد؛ زیرا تبلیغات سوء دستگاه بنی‌امیه و کارشکنی‌ها و تطمیع‌هایی که از سوی معاویه بن ابوسفیان در عدم گسترش فرهنگ و سیره حسنی در جامعه آن روز دنبال می‌شد و توسط سایر خلفا نیز درباره این امام همام و سایر معصومان به اشکال مختلف ادامه داشت، مانع از شناخت چهره واقعی آن امام همام شد، هر چند که ماندگاری نام بزرگانی که تنها اطاعت دستورات الهی را مد نظر قرار دادند توسط خداوند جهان آفرین تضمین شده است. آنچه از امام حسن مجتبی(ع) به یادگار مانده، دنیایی از معرفت و خلوص رفتاری و کرداری است.
سخاوت و کرامت امام حسن مجتبی(ع) با زیردستان بخصوص کارگران از جمله موضوعاتی است که حتی دستگاه تبلیغات خلفای غاصب وقت نیز نتوانستند مانع آن یا موفق به زدودن این کرامات از افکارعمومی شوند. برخورد ایشان با کارگران و زیردستان موضوع این مصاحبه با حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدمهدی بهداروند، دکترای جامعه شناسی و مردم شناسی و مدیر گروه اندیشه مرکز مطالعات حوزه علمیه قم و مدرس حوزه و دانشگاه است که می‌خوانید:
توجه ویژه ائمه اطهار(ع) به کارگران
مسئله حقوق کارگر در اسلام از جمله موضوعات مهم و قابل توجهی است که همواره مورد بحث و بررسی کارشناسان دینی و جامعه شناسان قرار داشته، زیرا از جمله مهم‌ترین موضوعات جامعه بشری به شمار می‌رود؛ بدین معنا که در حقیقت حقوق کارگران از جمله موضوعات مهمی است که منجر به تشکیل زیرساخت‌های اجتماعی می‌شود. بر این اساس دین مبین اسلام و ائمه معصومین(ع) در این خصوص راهبردها، اصول و قوانین متعددی پیش بینی کرده‌اند تا در راستای آن برنامه انسانی کرامت‌مدارانه‌ای پیش روی بشر قرار بگیرد. با توجه به اینکه آیین تشیع در مکتب جعفری نظام و زندگی ایده آلی توأم با ایجاد کرامت، عدالت و امنیت برای زندگی بشر ارائه داده، کارگران در این برنامه جایگاه ویژه‌ای دارند؛ بنابراین کارگران در نزد ائمه اطهار(ع) از اهمیت ویژه‌ای به دلیل تأمین روزی حلال برخوردارند.
کرامت؛ شاخصه برخورد امام حسن(ع) با کارگران
دو مقوله کار و تلاش در سیره اهل بیت(ع) از اهمیت والایی برخوردار است؛ امام حسن مجتبی(ع) در این باره فرموده اند: مسلمانی که کار نمی‌کند از خیر دنیا و آخرت محروم و بی‌نصیب است. بی‌شک موفقیت در دنیا و کامیابی و سعادتمندی آخرت منوط به کار و تلاش و کسب روزی سالم و حلال است و این موضوع از بدیهیات و ضروریات زندگی بشر به شمار می‌رود. آنچه در قرآن و در سیره عملی حضرات معصومین(ع) تأکید شده منتفع شدن انسان‌ها از دسترنج خودشان است، این موضوع در قرآن مورد تأکید قرار گرفته که «آنچه مردان و زنان از آن نصیبی دارند از آنچه به دست می‌آورند است». امام حسن مجتبی(ع) معروف به کریم اهل بیت است، در وصف کرامت امام حسن(ع) بسنده کردن به این موضوع کافی است که در دوران امامت ایشان روزی دخترک کنیزی شاخه گلی به امام بخشید، امام از او و نسبش پرسید و او در پاسخ امام گفت کنیزی بیش نیست. آن روز حضرت به در منزل صاحب آن کنیز رفته و کنیز را خریداری و آزاد کرد. همراهان حضرت با مشاهده این صحنه خطاب به امام گفتند که کنیز تنها به شما شاخه گلی داد، این نسبت از بخشش چگونه می‌شود؟ امام در پاسخ عرض کردند: «پاسخ نیکی را نه به نیکی بلکه به بیشتر از نیکی باید داد... این رسم ما اهل بیت است».
امام در عمل و در کلام نشان دادند احسان ایشان و اهل بیت(ع) بیشتر از مردم عادی است از این روست که مهم‌ترین خصوصیت امام حسن مجتبی(ع) کرامات و کریم بودن ایشان عنوان شده است. افرادی که در خدمت امام حسن مجتبی(ع) بودند اصولاً کارگران و زحمتکشانی بودند که برای تأمین خانواده و کسب رزق حلال فعالیت می‌کردند، کارگران، کنیزان یا عبد حضرت به شمار می‌رفتند که در محضر امام خدمت می‌کردند اما براساس آنچه از رفتارهای امام حسن مجتبی(ع) به ما رسیده ایشان در خوش رفتاری با کارگران بسیار مشهور بوده‌اند.
کرامت و احترام؛ سیره امام در رفتار با کارگران
رعایت حقوق کارگران توأم با کرامت نه تنها توسط امام حسن مجتبی(ع) به خوبی رعایت می‌شد؛ بلکه در رساله حقوق امام سجاد(ع)؛ حضرت حقوق کارگران را این‌گونه عنوان کرده است: «حق زیر دستان این است که بدانید ضعف و قدرت آن‌ها از شماست»، حضرت در ادامه عنوان کرده اند: «در رفتار با کارگران همانند یک پدر مهربان باشید، از نادانی، جهل و اشتباهشان بگذرید و آن‌ها را عقوبت نکنید». کارفرمایی از نظر امام سجاد(ع) و ائمه معصومین(ع) از سوی خدا داده شده بنابراین از این منظر کارگرانی که در خدمت کارفرمایان هستند نعمت‌های الهی به آن‌ها به شمار می‌روند بنابراین نباید پس زده شوند.
با مطالعه زندگی امام حسن مجتبی(ع) در می‌یابیم که ایشان با دید یک کارگر ساده به کارگران نگاه نمی‌کردند بلکه برای آن‌ها شخصیت، کرامت، حیات و احترام فوق العاده‌ای قایل بودند؛ به نحوی که در هیچ یک از دوران زندگی امام حسن مجتبی(ع) رفتاری خلاف اخلاق با کارگران دیده نشده تا جایی که حضرت دراین باره به همه هشدار داده‌اند که: «کارگرها را اذیت و آزار نکنید». ایشان بصراحت بر این نکته تأکید داشته که باید حق کارگران را مراعات کرد و می‌فرماید: افرادی که به عنوان کارگر در خدمت شما هستند باید بدانید که آن‌ها مخلوق خدای عالم هستند نه بنده شما، آن‌ها از همان پدر و مادر همه ما یعنی حضرت آدم و حوا زاده شده‌اند، بنابراین بدان که تو مالک و خالق او نیستی و رزق کارگر دست تو نیست، پس با کارگران به نیکی رفتار کن.
در حالی چنین توصیه‌ها و راهبردهای
کرامت مدارانه‌ای از ائمه دینی به ما رسیده که متأسفانه در بسیاری از موارد مشاهده می‌کنیم در ادبیات جامعه کارگری کشیدن تمام توان کارگر امری ضروری است، بی آنکه کمترین حق استراحت یا مواهب مادی و معنوی از جمله بیمه به او داده شود در حالی که رأفت، کرامت و دادن جایگاه انسانیت به کارگر در سیره امام حسن مجتبی(ع) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
پایمال کردن حق کارگر عدول از دستورات دینی است
بی‌شک اصلی‌ترین عاملی که سبب مشهور شدن امام حسن مجتبی(ع) به کریم اهل بیت شد، بروز رفتار بسیار اخلاق مدارانه توأم با کرامت با کارگران و زیردستان است. در تاریخ آمده معمولاً افرادی که در کنار حضرت بودند از جمله فقیرترین افراد آن جامعه به شمار می‌رفتند که حضرت به آن‌ها پول، لباس، کار و مسکن عطا می‌کردند و هنگامی که برای حضرت کار می‌کردند با دید یک انسان با شخصیت والای انسانی در نظر حضرت می‌آمدند.
جاری کردن اسلام ناب محمدی راهی و چاره‌ای غیر از توجه به دستورات دینی و آنچه در سیره زندگی اهل بیت(ع) آمده ندارد، تفاوت نمی‌کند کارگر در منزل ما کار کند یا در یک سازمان بزرگ. در روایتی از پیامبر اکرم(ص) نقل شده که حق کارگر بر کارفرما این است که لباس و غذای خوب به او بدهد و بیش از حد طاقتش به او کار واگذار نکند. فردی خدمت پیامبر(ص) آمد و از ایشان پرسید تا چه حد می‌توانیم اشتباهات و نافرمانی‌های کارگران را نادیده بگیریم؛ حضرت مقداری فکر کرده و سکوت کردند و فرمودند: روزی ۷۰ مرتبه! در حالی که متأسفانه فرهنگ غالب جامعه ما این است که اگر کارگر اشتباهی کرد افزون بر اینکه حقش را پایمال می‌کنیم، اخراج و بیرون کردن از کار بخش عادی از این مسیر ظالمانه است. بنابراین جایگاه کارگر در اسلام و فرهنگ اهل بیت(ع) بسیار متفاوت از آن چیزی است که در زندگی امروز مشاهده می‌شود.
کار کارگر همانند جهاد در راه خداست
شخصی در دوران حیات امام صادق(ع) نقل می‌کند: کارگرانی در باغ‌های امام صادق(ع) از صبح تا عصر کار می‌کردند؛ هنگام پایان کار امام به مسئول مالی‌اش خطاب می‌کردند تا عرقشان خشک نشده حسابشان را پرداخت کنید. این حساسیت‌ها در حقیقت رویکردهای اخلاقی است که یادگار بزرگان دینی ما برای ترویج و به کارگیری در زندگیمان است.
در روایت دیگری از پیامبر اکرم(ص) آمده است: خدا از هر گناهی می‌گذرد بجز دو گناه؛ منکرِ مهریه زن و فردی که حقوق کارگران را پرداخت نکند. هنگامی که پیامبر اکرم(ص) دست کارگر را می‌بوسد و آن را همانند دست مجاهد فی سبیل الله عنوان می‌کند، به این موضوع مهم تأکید می‌کند که دستی که در راه تأمین رزق حلال تلاش می‌کند ارزش همان دست مجاهد در راه خدا را دارد. بنابراین نهادینه کردن فرهنگ کرامت امری بسیار واجب در جامعه به شمار می‌رود که مسئولان و مردم باید بدان توجه کرده و آن را در رویکردهای رفتاری خود لحاظ کنند.
فرهنگ کرامت حسنی
در حقیقت کرامت مافوق عدالت است، زیرا عدالت نوعی مقابله به مثل کردن یا جبران است. در واقع در عدالت مقوله‌های رأفت، صمیمیت و شفقت وجود ندارد، عدالت می‌گوید یک ساعت کارکنی به ازایش آن قدر حقوق می‌گیری، عدالت خشک است، یعنی اگر تخلفی کنی محکوم به اخراج هستی در حالی که عدالتی که در پناه کرامت باشد، ارزش می‌یابد و جایگاه و ارزش انسانی مورد توجه قرار می‌گیرد. این موضوع در ادعیه ما بارها مورد تأکید قرار گرفته که خداوند رحمان با ما به عدالتش رفتار نکند بلکه با فضلش با ما حساب و کتاب کند، چرا که در صورت قضاوت عادلانه خدا کار بسیاری از ما در روز جزا بسیار سخت خواهد شد.
ما پس از گذشت ۱۴ قرن محتاج و نیازمند اشاعه کرامت امام حسن مجتبی(ع) و فراگیری عدالت اجتماعی توأم با کرامت انسانی هستیم، موضوعی که نبود آن منجر به رنجور شدن جامعه شده است. بنابراین اگر موضوعات اشاره شده به برنامه اجرایی تبدیل شوند و در جامعه فرهنگ سازی شود یقیناً روز به روز شاهد گسترش فرهنگ کرامت حسنی خواهیم بود. متأسفانه در حال حاضر بخشی از ادبیات جامعه کارگری مخالف با دستورات اسلامی است و به خاطر ترویج مدل مدیریتی غیراسلامی در کشور با شناسنامه غربی، شاهد رفتار خشک فاقد عاطفه و کرامت انسانی در رفتار با کارگران هستیم که به کارگر به عنوان یک موجود مادی و شیء نگریسته می‌شود درحالی که دیدگاه اسلام مخالف چنین رفتار و عملکردی است.
انتهای پیام/
نظر شما